'Het is wel wat druk hier'
| Kijk MEE met een landeigenaar die een aantal masten op zijn grond heeft staan |
Een hoogspanningslijn bouwen betekent dat er overeenkomst moet worden gesloten met honderden landeigenaren. Hoe ervaart zo'n landeigenaar dat? Iemand van het sitebeheer sprak met een van hen, veehouder Jan Uneken uit het gehucht Veenhuizen.
Het landelijke gebied ten noordwesten van het dorpje Dalen ligt niet zo ver bij de plaats vandaan waar we al iemand anders spraken. Maar hier komt de verbinding nog dichterbij. Bij aankomst op het erf torent een van de masten indrukwekkend omhoog achter de boerderij. De draden domineren de lucht richting het noordwesten. Die lucht is op deze lentedag agrarisch van temperatuur. Schrijver dezes begint zich bezwaard te voelen dat hij nu iemand letterlijk van zijn land houdt, maar gelukkig blijkt Jan daar anders tegenaan te kijken. 'Als dat zo was, dan had ik wel afgebeld.'
Op de keukentafel ligt de witte papieren vouwmap met het SEP-logo die meteen wordt herkend als de algemene informatiemap van het project Zwolle-Meeden-Eemshaven. Een map die in een ruime oplage op talloze keukentafels heeft gelegen en die nu zelf nethistorie geworden is. Een aanblik die overigens onverwacht sterk binnenkomt – "Wow, díe!". Als een oude verhuisdoos op zolder met jarenlang vergeten herinneringen. Jan blijkt hem inmiddels als algemene opslagmap te gebruiken voor allerlei brieven en correspondentie over de verbinding en de latere werkzaamheden die sinds 2010 zijn uitgevoerd. 'Er zit niks gevoeligs in. En anders had ik het er wel uitgehaald.'
In de map komen we meteen de folders en informatieboekjes tegen uit 1994 en 1995 die oorspronkelijk ook aanwezig waren in de map. Folders die uitleg geven aan de landeigenaar en omwonenden over wat er stond te gebeuren. Lijnen naar Morgen zit er niet bij, maar wel de folder Masten in 't land (familie van Lijnen naar Morgen) en de informatiefolder Elektriciteit op elk moment, die het elektriciteitsnet en de rol van het SEP in het algemeen beschouwt.
We mogen de beide folders lenen om ze in te scannen en ze digitaal beschikbaar te maken via deze site, net als Lijnen naar Morgen.
Terwijl er een blik wordt geworpen op een paar andere papieren in de map schenkt Jan gloeiendhete koffie in.
TIK. Terstond springt er een barst in een van de koffiebekers. De koffie loopt op de tafel, maar bereikt de papieren net niet. ‘Nou, da’s ook wat.’ mompelt Jan nuchter terwijl hij de koffie opveegt, een nieuw kopje pakt en die voor de zekerheid maar naast de gootsteen vol koffie giet. Schrijver dezes is vermoedelijk veel dieper geschrokken en beseft dat we zonet door het oog van de naald zijn gegaan. Meteen bewijst de vraag van een minuut eerder zijn nut.
Ver weg werd heel dichtbij
Hoe hoor je nou als grondeigenaar voor het eerst dat ze een nieuwe verbinding gaan aanleggen? Dat moet welhaast een donderslag in Keulen zijn. Het blijkt echter wat geleidelijker te zijn gegaan.
‘De eerste berichten waren al uit 1991 of 1992. Je vangt eens wat op in de buurt. Het was al langer bekend dat er een nieuwe verbinding tussen Zwolle en Meeden gebouwd zou worden. Maar alles wat we wisten is dat die min of meer via Hoogeveen zou lopen, een vrij rechte lijn tussen Zwolle en Meeden. Voor deze plek is dat weinig interessant.'
'En eigenlijk bleef dat nog steeds zo toen het tracé gewijzigd werd door zuidoost Drenthe. Het nieuwe tracé zou ook door de voormalige gemeente Dalen gaan lopen. Maar we zitten hier vlakbij de gemeentegrens. De kans dat we ermee te maken kregen leek nog steeds klein.'
Dat werd anders toen de eerste brieven en papieren van de gemeente en het SEP binnenliepen. 'Opeens kwam dat verre project heel dichtbij. Sterker nog, twee mastpostities werden op onze grond beraamd. En daar stond al een hoogspanningslijn, de oude lijn van Zwinderen naar Coevorden.'
'Opeens kwam dat verre project heel dichtbij. Sterker nog, twee mastpostities werden op onze grond beraamd.'
'Mijn vader was toen nog de bedrijfseigenaar. En masten op het land zijn lastig. Zoals iedereen maak je dan bezwaar. Dit soort projecten gaan toch wel door, maar wie geen bezwaar maakt heeft is overgeleverd aan alles wat ze maar verzinnen. Bezwaar maken is niet zonder risico. Wie te lang doorgaat of wie tot het uiterste gaat kan ook te ver gaan en dan volgt onteigening. Op tijd stoppen is belangrijk.' Wanneer dat is? Met een wenkbrauw omhoog: 'Ja, dat is eigenlijk een beetje een kwestie van aanvoelen.'
Dingen duidelijk krijgen
Jan bladert wat door de papieren heen en pakt een factuur van een lokaal installatiebedrijf uit Dalen. 'In diezelfde tijd waren we bezig met de bouw van een nieuwe stal. We hebben toen informatie ingewonnen over dingen als inductie op de elektrische installatie en de bliksembeveiliging. De nieuwe verbinding kan er misschien invloed op hebben en dan kan je het maar beter van tevoren weten. Ook is er invloed op schrikdraadinstallaties. Ik heb ook nog een papier waarop wordt uitgelegd dat er door inductie wat reststroom op kan staan, zelfs als de schrikdraadklok is losgemaakt.' Hij pakt het papier erbij, waarop de invloed van inductie van de hoogspanningslijn op de weideafrastering inzichtelijk wordt gemaakt door middel van een soort schakelschema. 'De rekening van de installateur hebben we doorgeschoven naar het SEP en die werd gewoon vergoed. Tenslotte was het goed uit te leggen. Verder heb je dan referentie als er toch iets aan de hand is.'
Jan pakt weer een nieuw papier uit de map. Ditmaal blijkt het een blad van de topografische stafkaart te zijn, waarop het tracé tweemaal staat ingetekend. Zoals het werkelijk is geworden, maar ook een versie met een extra bocht die uiteindelijk niet is verschenen. Een verrassing voor schrijver dezes, die onbekend was met dat plan. Mastpositie 98 of 99 zou dan ruim een halve kilometer noordelijker zijn neergezet en als hoekmast uitgevoerd worden, waarna ook mastpositie 103 een hoekmastpositie zou zijn geworden.
‘Het was in het begin nog niet allemaal even duidelijk hoe alles precies zou worden. Kijk, hier is ook nog een soort van sprake van geweest. Maar uiteindelijk is dit niet gebeurd. Waarom dit plan er ook was weet ik eigenlijk ook niet.’
▲ Geschetste weergave van de nooit gerealiseerde bocht in het tracé. Waarom dit plan bestond is niet duidelijk. Mogelijk bleef het tracé dan verder weg van de boerderijen of was er gunstiger een aftak te maken voor de verbinding naar Coevorden. Maar extra hoekmastposities zijn wel duurder en onrustiger.
'Na uiteindelijk toestemming te hebben gegeven bleek dat de haast groot was.' Lachend: 'Meteen dezelfde dag om 18.00 uur stond er al een delegatie op de stoep om onze handtekening in ontvangst te nemen.'
Sloopmastje
Zwolle-Meeden overkruist de verbinding naar Coevorden op het terrein achter de boerderij. Er moest een mast worden vervangen door een zwaardere afspanmast en nog een door een laag portaaltje. Nu was het in die tijd nog gebruikelijk dat de landeigenaar de oude mast over kon nemen: een mooie partij staal.
Jan grinnikt wat. ‘Normaal gesproken wel ja. Maar helaas was het mastje in kwestie al verzegd. Dat was een tegenvaller. Maar er werd wat op gevonden: even verderop bij Wachtum moest ook de verbinding Hoogeveen-Veenoord bukken en ook daar moest een mast weg. Toen hebben we die maar hier gekregen.'
Het stuk grond dat nodig is om een mast te bouwen is veel groter dan het broekstuk van de mast zelf. Er is ook ruimte nodig voor de ensemblage van de mastdelen, voor de kranen en voor de schaftkeet. En in het geval van Zwolle-Meeden ook voor de bouwvoor: de zwarte toplaag van de grond waar de gewassen in worden verbouwd. Die werd uitgegraven en tijdelijk vervangen door speciaal zand, dat later weer werd weggehaald. Maar de bouwvoor moet ook ergens blijven zodat die op grote bulten aan de rand van de bouwplaats werd gelegd.
'Het is onbelangrijk wat de functie van de grond is. Gewasschade wordt vergoed. Nu was het laat in het najaar zodat de gewassen eigenlijk al de grond uit waren en het vee al op stal stond. Maar wanneer het veld als weide in gebruik is, wordt er door de bouwers wel een tijdelijke afrastering omheen gezet met twee draden. Dat hoef je niet zelf te doen. Nu wordt die afrastering gebouwd met van die goedkope houten paaltjes zonder teer of verf. Kaal hout, dat het misschien net twee jaar uithoudt. Niet interessant om naderhand over te nemen. De toegangsweg vanaf de openbare weg tot de constructieplaats houden ze het liefst zo kort mogelijk. Mocht die tijdelijke toegangsweg met afrastering een belemmering vormen voor de beweiding, dan zijn ze wel bereid er een paar poortgrepen in aan te brengen zodat de koeien tenminste kunnen oversteken. Die moeten we dan zelf wel netjes open en dicht doen.'
Verkeerd pakketje
'Na het storten van de zandbak werden de heipalen aangevoerd. Per mast verschillen die. Een van de twee masten hierachter werd als hoekmast gefundeerd. Dat zal te maken hebben met de aftak die waarschijnlijk ooit bovengronds beraamd werd. De palen van de andere mast hadden wel een punt. Zo’n vrij stompe.'
'Het heien had geen effect op het vee. Tenminste niet dat ik vernomen heb. Het lawaai hoor je wel, maar de koeien op stal vertoonden er geen ander gedrag van.
'Dan werd er beton in gestort met de staaf erin. Dat moet dan een poosje uitharden. En dan volgen er vrachtwagens met pakketjes ijzer. Of nu ja, het was een heleboel en dat ging niet meteen goed. Bij een van de bouwplaatsen moest een pakket meteen weer opgehaald worden en door een andere worden vervangen. De masten verschillen wat van elkaar en de breedte van het broekstuk is niet altijd gelijk. Blijkbaar was er een fout gemaakt en was er iets verkeerd bezorgd…'
‘Het schroeven ging snel. Ik heb daar niet altijd alles van meegekregen, want destijds was ik een twintiger en die moeten ook nog naar hun opleiding toe. Maar de arbeiders waren Italianen die elders in de kost zaten en die steeds met busjes aankwamen. Er waren verschillende ploegen die telkens dezelfde mastdelen in elkaar zetten. De ploeg die de broekstukken bouwde verliet de bouwplaats nadat ze klaar waren en herhaalde hetzelfde bij de volgende mastpositie. In hun plek kwam er dan een andere groep werkers die een volgend mastdeel in elkaar zette en erin takelde. Zo waren een handjevol verschillende ploegen van misschien ook wel verschillende landen tegelijk bezig.'
|
'Op een gegeven moment denk je wel ‘nou nou, dat is toch wel héél hoog’. Maar de masten zijn dan ook bijna zestig meter.' |
'Hoe ze de traversen eraan zetten herinner ik me niet scherp meer. In dit lijndeel werden de 110 kV-traversen nog niet aangezet, maar van de traversen voor 380 kV herinner ik niet goed meer of ze nu eerst de bovenste traversen eraan takelden of dat ze juist met de bredere traversen daaronder begonnen. Wel verschilde het of de isolators al meteen mee omhoog werden getakeld of dat ze er pas in werden gehesen nadat de traverse al op zijn plek zat.
‘De helikopter voor de gidslijn was een belevenis. Ik ben er toen nog speciaal voor thuisgebleven van de opleiding. Zoiets zie je natuurlijk niet snel weer. De reden om hier voor een helikopter te kiezen was dacht ik eerder vanwege de snelheid dan vanwege bruinrot. De lijn moest zo snel mogelijk klaar. Met de gidslijn werd een stalen kabel de katrollen in getrokken en met die kabel doen ze uiteindelijk de draden zelf. Een soort drietrap. Daarna kwamen er mensen met van die lijnfietsen die de bundelafstand-houders erin schroefden. Die hadden er nog een heel werk aan om met die karretjes telkens langs de isolators te komen.'
Vanuit het raam is nog net een stukje te zien van de bliksemdraad. ‘Ja, die bliksemdraad is niet helemaal goed gegaan want die dingen waarmee ze de vogels waarschuwen zijn niet best. Er zijn er al heel wat uit gevallen en die liggen dan in je weiland. Gelukkig zijn ze van kunststof. Ze vernielen je machines niet en de koeien eten ze ook niet per ongeluk op. Een maagperforatie of andere problemen van een koe die er een zou hebben opgegeten heb ik niet gezien.'
‘Toen de draden waren afgemonteerd werd de mast opgeleverd en werd de constructieplek weer opgeruimd. Dat rare gele zand kon ik voor een schappelijke prijs van ze overnemen. Anders hadden ze het moeten afvoeren en dat was duurder geweest. Ik heb er wat toepassingen voor gevonden op het erf. Maar de masten zelf waren toen nog steeds niet helemaal af. Het schilderen liet nog een flinke tijd op zich wachten. Pas een jaar of twee na de ingebruikname werden ze geverfd. Venko deed dat. Hele lakens en kleden legden onder de masten en we kregen alweer een nieuwe informatiebrief over wat je moest doen bij schade door gelekte verf.'
'Verder zijn ze ook een keer met de ladders aan geweest. Er waren exemplaren met haarscheurtjes gevonden. Ze nemen geen enkel risico en toen is meteen de hele bende vervangen. Ook van die oude ladders heb ik er nog eentje hier. Niets mee aan de hand, ik gebruik hem nu als hek in de stal.'
Maar dan staan er dus twee nieuwe masten op je land. Hele grote. 'Op zich valt de overlast wel mee, hoewel het erg vervelende dingen zijn als je met de spuitinstallatie achter de trekker aan de gang moet. Bij mistig weer kan het ook hinderlijk knetteren. Dat went trouwens enigszins. Van drupschade heb ik niets gezien, maar onder de masten lijkt het wel wat natter te zijn.
Drukte met 110 kV
'Begin 2010 kwamen er opnieuw brieven binnen, nu voor de montage van de 110 kV traversen. Daar begon het hele gebeuren weer opnieuw.' Lachend: 'Sindsdien is het hier wel wat druk eigenlijk.'
Dat lijkt schrijver dezes een understatement. De keukentafel wordt verruild voor de buitenlucht en een korte wandeling naar mastpositie 97 vangt aan. Achterop het erf staat een schaftkeet van Liandon en verderop bij het opstijgpunt van de verbinding naar Coevorden is van alles te zien, van busjes tot bergen zand en van pallets met onderdelen tot een tijdelijk werkhek. We lopen over een zandweggetje dat met metalen platen is belegd, voor de zoveelste keer. Bij mast 97 trekt de bizarre omleiding met opstijgpunt nog steeds de aandacht en bij het eindmastje van de lijn naar Coevorden wordt opnieuw gewerkt. Daar tussenin liggen ook grondkabels.
'Opnieuw verschenen in 2010 en 2011 stellages aan de weg en moest er bij de masten gewerkt worden. Er moesten twee nieuwe armen onder, met draden.'
Ook moest het portaaltje iets verlaagd worden. En toen dat klaar was hadden we maar net twee jaar rust. Toen kwamen er alweer nieuwe werkzaamheden omdat men besloot de lijn naar Coevorden op Zwolle-Meeden aan te sluiten. Mast 97 kreeg er een soort omleiding bij met een harde aftak op het gele en oranje circuit en er
verscheen een nieuw opstijgpunt onder mast 97. Waarom ze dat opstijgpunt trouwens niet aan de noordkant van de mast konden bouwen begrijp ik nog steeds niet. Dat had me veel minder grond gekost.' Schrijver dezes kent het hele 110 kV-net uit het hoofd, maar ook hij moet het antwoord schuldig blijven. Circuit geel en circuit oranje waren identiek. Er lijkt geen technische reden te zijn om het opstijgpunt niet gewoon aan de andere zijde van de mast onder circuit oranje te zetten en die te gebruiken om Coevorden in te lussen.
'Mast 209 van de verbinding naar Coevorden kreeg er toen ook een opstijgpunt bij. Er moest met grondkabels een verbinding tussen die twee gemaakt worden. Eerst zou dat met een luchtlijn en een gedraaide traverse gebeuren, maar dat kon blijkbaar toch niet. Dus toen kwamen die twee opstijgpunten met een stuk grondkabel. En uiteindelijk moest het deel van de verbinding vanaf Zwinderen ook worden afgebroken. Dat ging allemaal niet netjes tegelijk. Op dit moment zijn ze de lijn naar Coevorden aan het verzwaren zodat er andere hoeklatten in de masten moeten en de draden dikker moeten. Er is gebleken dat het fundament van mast 209 te licht is. Daarom zijn ze nu weer daar aan het graven… En straks moet die omleiding op mast 97 er ook nog weer af, dus dan gaan ze daar weer aan de gang.' Het is duidelijk dat al die werkzaamheden de bedrijfsvoering wel wat beïnvloeden. Jan blijft er echter aardig nuchter onder. 'Tja, het gaat nu eenmaal zo. Wat gebeuren moet, moet gebeuren.'
‘Zonder schade is het niet gebleven. Ik heb een cyclomaaier kunnen afschrijven nadat die in een balkje greep die in het weiland was achtergelaten. Stond ie daar opeens zó achter de trekker.' en hij maakt met zijn handen een hoek van vijfenveertig graden. 'En ook een schudder. Een spankabel was door de werkers achteloos achteruit gegooid in het veld dat ik net aan het schudden was. De schudder bleek niet bestand tegen een kabel van een centimeter dik. Nu was die situatie meteen duidelijk, want de werkers die ter plekke zo achteloos de kabel achteruit gooiden konden natuurlijk niet ontkennen dat de schuld toch echt bij hen lag. Daar heb ik dus een nieuwe schudder aan ovegehouden.'
Vaststaande feiten
‘De opstijgpunten hebben tegenwoordig een hekwerk en ik heb geen sleutel. Daardoor kan je er zelfs als landeigenaar niet meer bij komen om onkruid weg te halen. Dat zal nu door een ingehuurde plantsoendienst moeten gebeuren. Je raadt het al, op een gegeven moment stond alles vol met onkruid. Dat kan dan zo de akkers en weides in groeien en dat is niet iets om blij van te worden. 
Ik heb erachteraan gebeld en foto’s getoond. Oja, dat was toch wel serieus onkruid, kreeg ik toen te horen. Inmiddels zijn er maatregelen genomen. Er is een worteldoek gelegd met een grindbak erop. Dat zou onkruid moeten weren. Maar onkruid is onoverwinnelijk, dus ze zullen toch onderhoud moeten blijven plegen.'
Nu staan de twee grote masten er al twintig jaar, samen met dat park van opstijgpunten en een grondkabel. Wat vindt hij daar allemaal van? 'Tsja, het blijven ondingen, je moet er omheen werken en er is soms dat geknetter. Maar verder zijn ze gewoon een gegeven. Ze staan er nu eenmaal. Veel meer is er niet van te zeggen. Ja, je krijgt er een jaarlijkse vergoeding voor.'
'Toch hoop ik dat het straks eindelijk eens wat rustiger wordt na al die werkzaamheden in de laatste jaren. Al denk ik dat het volgende ding al in aantocht is. Zwolle-Meeden moet alweer bijna geschilderd worden. Het schijnt dat ze de 380 kV-circuits maar heel moeilijk kunnen afschakelen. En boven het opstijgpunt schilderen met alle lekkende verf zal ook wel niet zomaar gebeuren, dus dat zal wel weer opnieuw wat drukte gaan geven.'
En dan is er nog niet eens rekening gehouden met een bepaalde andere groep mensen die ook al enige tijd bijdraagt aan de drukte hier rondom mast 97. Iedereen kan inmiddels wel raden wie dat zijn…
Veenhuizen, april 2016